2023 yılı Ortadoğu ve Arap dünyası açısından oldukça zorlu bir yıl oldu. Varolan savaşlara yenileri eklendi, bazı ülkeleri doğal afetler sarstı. İsrail, Araplarla en uzun savaşına başladı, Gazze ise tarihinin en kara yılını yaşadı.
Karikatür: Naser Jafari / Kaynak: Filistin El Kuds Gazetesi 6 Şubat Depremi
6 Şubat günü Türkiye’nin güneyi ve Suriye’nin kuzeyi şiddetli bir depremle sarsıldı. Türkiye’de resmi açıklamalara göre 5 bin 500’den fazla insan hayatını kaybederken, Suriye’de ise bu sayının 8 bin 500’ü geçtiği ifade edildi. Depremden sonra arama kurtarma çalışmalarının gecikmesi ve bununla ilgili tartışmalar Arap medyasının da yoğun bir şekilde gündemini meşgul etti. Depremle beraber bölgedeki uluslararası dengelerde de önemli gelişmeler yaşandı ve Mısır Dışişleri Bakanı Türkiye’yi ziyaret etti. Arap medyasının “deprem diplomasisi” olarak nitelendirdiği bu gelişmeyi daha sonra Mısır Dışişleri Bakanı Sameh Şükri’nin resmi Ankara ziyaret izledi.
İran – Suud normalleşmesi
2023 yılı özellikle de diplomatik alanda yaşanan yakınlaşmalarla dikkat çekti. Mart ayında Çin’in başkenti Pekin’de yapılan bir görüşme bölgede yeni dönemin başlangıcı olarak görüldü. Ortadoğu Dünyası’nda iki zıt kutbu temsil eden İran ve Suudi Arabistan normalleşme yolunda ilk somut adımı attı ve ilişikileri yeniden tesis etmek için anlaşmaya vardı. Daha sonra bunu Tahran ve Riyad’ta büyükelçiliklerin açılması izledi. Kimi yorumcular bu gelişmeleri “Bölgede ABD-İngiliz hegamonyasının bitişi” olarak gördü.
Tunus’ta dinmeyen siyasi kriz
2010’da başlayan ve Arap Baharı olarak adlandırılan sürecin çıkış noktası olan Tunus, 2023’te de sürecin sancılarını yaşamaya devam etti. Arap Baharı’nın en az hasarla atlatıldığı ülke olan Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said’in seçimle göreve gelmesinden sonra otoriter bir yönetime doğru evrilmesinin en önemli halkalarından biri 2022’de kabul edilen anayasa oldu. 2023’te ise ülke özellikle İslamcı Nahda Hareketi yöneticilerine yönelik tutuklama haberleriyle gündeme geldi. Nisan ayında gözaltına alınan Nahda Hareketi lideri ve ülkenin eski meclis başkanı Raşid El Gannuşi daha sonra da tutuklanarak cezaevine gönderildi.
Türkiye’deki cumhurbaşkanlığı seçimleri
Türkiye’de 14 Mayıs’taki cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri bütün dünyada ilgiyle izlendi. 14 Mayıs’taki birinci tur cumhurbaşkanlığı seçimlerinde hiçbir adayın yeterli sayıda oy alamaması üzerine 28 Mayıs’ta yapılan ikinci tur seçimleri Cumhurbaşkanı Erdoğan kazandı. Arap dünyası ise seçimlere özel ilgi gösterdi. Suriyeliler’in ve diğer göçmenlerin seçim kampanyalarında yer alması Arap medyasının özellikle gündemindeydi. Arap medyasından kimi yazarların bu seçimleri “laiklerle İslamcıların savaşı” olarak görmesi dikkat çekti. Seçimlerle ilgili Arap gazetelerinde en fazla işlenen konulardan biri de, Kemal Kılıçdaroğlu’nun seçimleri kazanması durumunda Ortadoğu’yla olan ilişkilerin nasıl şekilleneceğiydi. Hatta Mısır ve Suriye’nin Türkiye’yle ilişkilerini tam anlamıyla düzeltmek için seçimleri beklediğine dair yorumlar sıkça Arap basınında yer aldı.
Suriye’nin Arap Birliği’ne dönüşü
Suriye’de 2011 yılında başlayan protestoların daha sonra bir iç savaşa dönüşmesinin ardından Suriye’nin Arap Birliği’ndeki koltuğu muhaliflere verilmişti. Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad yıllar sonra 19 Mayıs 2023’te Suudi Arabistan’ın Cidde kentindeki Arap Birliği Zirvesi’ne katıldı. Bu gelişme 13 yıldır devam eden Suriye savaşı açısından önemli bir kırılma olarak görüldü. Her ne kadar muhalif cenah ciddi tepki gösterse de, bu durumu uluslararası kamuoyunun Suriye muhalefetinden umudunu kaybetmesi olarak görenler de az değildi.
Fas depremi
2023’te dünyada meydana gelen en önemli doğal afetlerden biri, 8 Eylül’de Kuzey Afrika ülkesi Fas’ı vuran deprem oldu. 7 şiddetindeki depremin merkez üssü ülkenin meşhur turistik kenti Marakeş olurken, birçok kentte de yıkımlar oldu. 3 bin dolayında insanın hayatını kaybettiği depremde Fas hükümetinin 4 ülke haricinde dış yardımları kabul etmemesi çok tartışıldı. Fas yönetimine göre arama kurtarma ekipleri dahil tüm dünyadan ekiplerin gelmesi ülkede kaos yaratacaktı. Fas sadece İspanya, İngiltere, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen yardım ekiplerini kabul etti.
Libya’da Daniel Kasırgası
2023 yılı Ortadoğu için adeta bir doğal afetler yılıydı. Zira geçtiğimiz yıl doğal afetlerin vurduğu ülkelerden bir diğeri Libya oldu. 10 Eylül’de ülkenin doğusunu vuran Daniel Fırtınası başta Derne, Bingazi, Beyda, Merc ve Suse kentlerinde etkili oldu. Sel felaketi sebebiyle hayatını kaybedenlerin sayısı tam olarak belirlenemezken sadece Derne kentinde 5 bin 200 kişiden fazla insan yaşamını yitirdi. 10 binin üzerinde insanın ise kaybolduğu ifade edildi. Arap Baharı adı verilen süreçle beraber Muammer Kaddafi’nin NATO müdahalesiyle devrilmesinden sonra Libya’da uzun süredir iki farklı yönetim mevcut. Ülke tam anlamıyla bir kaosun içinde. Dolayısıyla Libya’yı vuran asıl felaketin doğal afet olmadığı, ülkedeki istikrarsızlık ve kötü yönetim olduğu yorumları yapıldı. Arap medyasında Libya’yla ilgili ‘’Libyalılar’ın ucuz bir şekilde ölmesi şaşırtmadı’’ yorumları dikkat çekti.
Karikatür: Suudi Şark’ul Evsat Gazetesi İsrail’de Protestolar
Ortadoğu dengelerinin kalbinde yer alan İsrail 2023’ü en zor geçiren ülkelerden biriydi. 2022’de Bünyamin Netanyahu liderliğindeki sağcı bir hükümetin iş başına geldiği ülkede, bu hükümetin yapmak istediği yargı düzenlemeleri aylar boyunca devam edecek kitlesel gösterilere neden oldu. Özellikle de her Cumartesi akşamı Tel Aviv’de toplanan protestocular, ‘’iktidarın ülkede yargıyı kontrol altına almasını sağlayacak’ düzenlemelerini geri çekmesini istedi. Bu gösterilere ülke siyasetinde etkili isimlerden de yoğun bir destek geldi. Özellikle gönülü askerlik hizmetini bıraktığını açıklayan yedek askerlerin sayısındaki ciddi artış dikkat çekti. Arap medyası bu gelişmeleri “İsrail’in kendine demokrat yapısının’’ çatırdaması ve çöküşünün başlangıcı olarak gördü.
Sudan’da eski dostların birbirleriyle savaşı
Sudan’da Ömer El Beşir’in devrilmesinin ardından başlayan kaos süreci 2023 yılında yeni bir boyuta taşındı. El Beşir’in devrilmesinin ardından yönetimin sivillere devredilmesi ve demokratik düzene geçilmesinin önündeki en önemli iki unsur olarak görülen ordu ve Hızlı Destek Kuvvetleri adlı milis gruplar arasında savaş patlak verdi. Adını Darfur’daki iç savaşta duyuran Cencavid milisleri 2014 yılında Hızlı Destek Kuvvetleri adıyla devlet tarafından resmen tanınmıştı. O dönemden beri giderek güçlenen HDK, 2023 Nisan’ında ayaklandı ve orduya savaş açtı. Sudan böylece 2023’ü iç savaşın gölgesinde bitirdi.
Karikatür: Yeni Yıl Filistin’e Kutlu Olsun / Usame Haccac – Kuds El Arabi Gazetesi 7 Ekim Aksa Tufanı Operasyonu
Ortadoğu’da 2023’ün en önemli gelişmesi şüphesiz 7 Ekim’deki Aksa Tufanı Operasyonu oldu. Filistinli İslami Direniş Hareketi HAMAS’ın 7 Ekim’de İsrail’e düzenlediği operasyonla binin üzerinde İsrailli hayatını kaybetti ve 200’den fazla İsrailli sivil ve asker Hamas tarafından rehin alındı. Bu gelişme İsrail’in kurulmasından sonra Araplarla olan en uzun savaşın başlangıcı oldu. İsrail yönetimi hemen bir savaş kabinesi kurdu ve Gazze’ye yönelik bugüne kadarki en şiddetli savaşını başlattı. Kimilerine göre, bu savaş İsrail tarihindeki en çetin savaş olarak da tarihe geçti. 2023 biterken İsrail’in sivil ayırımı gözetmeksizin düzenlediği hava saldırıları ve karar operasyonları sonucunda 20 binin üzerinde Filistinli yaşamını yitirdi. Özellikle ABD ve Batı dünyasının önde gelen devletleri ise İsrail’e bu savaşında sınırsız destek verdi. Ortadoğu’nun en kanayan yarası Gazze için 2023 yılı tarihinin en kara yılı oldu.
Karikatür: Gazze Şehitleri Yılı / İmad Haccac – El Arabi El Cedid Gazetesi Kızıldeniz’de gerilim
Aksa Tufanı Operasyonu’ndan sonra İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırılarına karş Lübnan İslami Direniş Hareketi Hizbullah’ın ne yapacağı ve savaşa katılıp katılmayacağı merak konusu oldu. Ancak İran’ın başını çektiği “direniş ekseninden” İsrail’e karşı adımlar Hizbullah’tan değil Yemen’deki Ensarullah Hareketi’nden geldi. Medyada Husiler olarak bilinen Ensarullah Hareketi’nin İsrail’e yönelik füze saldırılarında bulunduğuna yönelik açıklamaları ilk başlarda çok fazla dikkate alınmadı. Ancak Kızıldeniz’de İsrail gemilerinin hedef alınmaya başlamasıyla devreye Amerika Birleşik Devletleri girdi. ABD Savunma Bakanı, Kılzıdeniz’de Husi operasyonlarına karşı gemi ticaretini güvence altına almak için birçok ülkenin katılımıyla “Refah Muhafızları Operasyonu”nu başlattığını duyurdu. Husiler’in Kızıldeniz’de gerilimi tırmandırması bazı Arap gazetelerinde, “Hizbullah’tan bekleneni Husiler yaptı” şeklinde yorumlandı.
Mısır’da Sisi’yle devam
Mısır, 10-12 Aralık tarihinde cumhurbaşkanlığı seçimi için sandık başına gitti. En güçlü aday yine mevcut cumhurbaşkanı Abdülfettah El Sisi’ydi. Beklendiği gibi Sisi oyların yüzde 90’a yakınını aldı. Resmi makamlara göre seçimlere katılım yüzde 66’nın üzerindeydi ancak muhalif çevre bunun doğru olmadığını savundu. Seçimler yaklaştıkça Sisi’ye karşı en güçlü rakip olarak gündeme gelen Ahmed Tantavi, seçim kampanyası sürecinde taraftarlarına yönelik tehdit ve şiddet gerekçesiyle seçim yarışından çekildiğini açıklamıştı.
